Relatori i çështjes së marrëveshjes së detit më Greqinë në vitin 2009, në Gjykatën Kushtetuese, Xhezair Zaganjori, thotë se vendimi apo nisma e Greqisë për të zgjeruar ujërat territoriale në Jon deri në 12 milje, nuk mund të shtrijë efektet në mënyrë të njëanshme mbi ishujt apo masat shkëmbore. Në një bisedë me Zërin e Amerikës, zoti Zaganjori shpjegon se në rastin e ishujve, ndiqet zbatimi i parimit të barazisë. Ai vlerëson se propozimi i Greqisë çon në bisedime mes palëve për përcaktimin e hapësirave detare mes dy vendeve, dhe kjo duhet përshëndetur.
Zoti Zaganjori, së pari ju falenderoj për mundësinë e kësaj interviste. Si Profesor i të Drejtës Ndërkombëtare, çfarë përfaqëson sipas jush vendimi i qeverisë greke për të zgjeruar deri në 12 milje, kufirin e saj detar?
Faleminderit për mundësinë për t’u shprehur për këtë problem. Unë nuk përfaqësoj ndonjë institucion. Flas si pedagog i të Drejtës Ndërkombëtare. Por meqënëse e njoh problemin si pedagog por dhe për vendimin që përmendet aq shumë, kam qenë relator i çështjes dhe e kam hartuar vendimin, do përpiqem të jap mendimet e mia.
Sa i përket pyetjes që bëni, natyrisht, shtetet kur ndajnë hapësira detare mes tyre janë të detyruara të futen në bisedime mes tyre dhe kur çështjet nuk zgjidhen me marrëveshje përmes bisedimeve, i drejtohen një mekanizmi apo një mjeti paqësor për zgjidhjen e konflikteve ndërkombëtare, siç është Arbitrazhi ndërkombëtar apo Gjykata ndërkombëtare.
Unë mendoj që në rastin konkret thjesht shprehet një aspiratë, një dëshirë e Greqisë për t’i zgjeruar, por sigurisht në mënyrë të njëanshme ajo nuk mund të deklarojë shtrirjen e efekteve të ishujve apo masave shkëmbore, deri në 12 milje detare, pa u marrë vesh me shtetet me të cilat ajo i ndan ato, sepse bie në kundërshtim me normat e së Drejtës ndërkombëtare, me Kartën e organizatës së Kombeve të Bashkuara dhe me vetë Konventën e Tretë mbi të Drejtën e Detit. Sepse çfarë do të ndodhë sikur të njejtën gjë ta bënim edhe ne dhe vendet e tjera, t’i deklarojnë në mënyrë të njëanshme, pa u marrë vesh, sepse ne nuk jemi në një oqean ku nuk kemi asnjë shtet përballë apo bashkangjitur.
Prandaj më lini të sqaroj, në rastin konkret, bëhet fjalë për një nismë apo aksion diplomatik të palës greke, i cili për mendimin tim, duhet të përshëndetet, sepse synon që Greqia të përcaktojë Zonën Ekonomike Ekskluzive, është një nga hapësirat detare, përveç shelfit kontinental, ujërave territoriale, e me radhë, që ajo ndan me shtetet përreth. Ka përfunduar marrëveshje me Libinë, Egjiptin, Italinë e tani synon, me sa jam në dijeni, që ta përfundojë një gjë të tillë dhe me Shqipërinë dhe vendet e tjera, përfshi këtu, sipas njoftimeve në shtyp, dhe me Turqinë, ku janë probleme më të mëdha, me Mesdheun lindor. Prandaj, sigurisht, në mënyrë të njëanshme nuk mund të bëhen, por përmes dialogut ose përmes vendimeve të mekanizmave ndërkombëtarë.
Po bëj një ndërhyrje të shkurtër. Ju thoni që kjo nuk mund të bëhet në mënyrë të njëanshme. Megjithatë, Shqipëria në vitin ’90, në mos gaboj, ka depozituar në OKB, kufirin e saj ujor deri në 12 milje…
Ne kemi korrigjuar. Konventa thotë se kur nuk ke një shtet tjetër përballë ke të drejtë t’i zgjerosh deri në 12 milje detare. Me sa jam në dijeni, ne i kemi patur 15 milje, dhe na është kërkuar që duhet t’i bëjmë 12 milje, dhe ne aq i bëmë. Pra i shtrimë aq sa kishim mundësinë. Nëse nuk ka shtet përballë, në oqean, shelfi kontinental mund të shkojë deri maksimalisht deri 350 milje. Por nëse nuk ke shtet tjetër përballë apo bashkëngjitur.
Pra ju po thoni që në rastin e këtij vendimi të Greqisë, kjo prek padyshim dhe interesat e Shqipërisë, sepse ka disa mendime për këtë çështje..
Unë di që Greqia, ka propozuar të zhvillohen bisedime dhe nëse nuk zgjidhet përmes bisedimeve, mjeti është për t’ju drejtuar një mekanizmi ndërkombëtar. Nuk mund të bëhet përmes një akti qeveritar, në mënyrë të njëanshme, kur shteti ndan hapësirat detare me shtetet e tjera. Përndryshe do të ishim në kaos në marëdhëniet ndërkombëtare
Praktikisht Tirana dhe Athina kanë nisur një process bisedimesh para disa vitesh. Një proces i cili ndaloi me ardhjen e qeverisë së re në Greqi. Pra nuk bëhet fjalë për një proces të anulluar. Duke qenë se kemi një proces, le të themi në vazhdim, ky vendim i Greqisë i prek këto negociata mes dy vendeve?
Unë nuk di që të ketë një vendim. Ka një aspiratë, apo një pozicion të Greqisë t’u japë ishujve një efekt të plotë dhe të përdorë vijën e mesit në ndarjen e hapësirave detare me shtetet e tjera, që në fakt është edhe problemi, në rastin konkret.
Pra nuk ka një vendim, dhe kjo është arsyeja pse ajo kërkon që këtë problem ta diskutojë dhe me Shqipërinë, ashtu si e ka diskutuar dhe me shtetet e tjera e siç do ta diskutojë me shtetet që ndan hapësirat detare.
Prandaj, pikërisht për këtë, përsëris se propozimi, apo nisma apo aksioni diplomatik grek duhet të përshëndetet se ndarja e hapësirave detare, krijon mundësi reale që shtetet të shfrytëzojnë efektivisht dhe ekonomisht hapësirat që ju takojnë në bazë të normave të së Drejtës ndërkombëtare, ndërkohë që flitet që Mesdheu apo Adriatiku, hapësirat që ndajmë mes nesh, kanë pasuri, hidrokarbure, gaz, naftë.
Prandaj sigurisht përcaktimi i tyre ka shumë rëndësi, dhe është mirë për të gjithë. Edhe ul tensionet por dhe i bën efektive këto zona. Krijon mundësi që çdo shtet, në përputhje me marrëveshjen që ka përfunduar apo vendimin gjyqësor respektiv, që duhet të rregjistrohen në OKB, në Departamentin e Çështjeve Oqeanike dhe të Drejtës së Detit, dhe pastaj ti e di se ku e ke kufirin.
Ky është dhe problemi ynë në fakt. Se ne mund të diskutojmë për ujërat territoriale shumë. Unë mendoj se ujëra territoriale kemi dhe kufi shtetëror kemi patur dhe kemi, pavarësisht se tani shtrohet çështja e korrigjimit sado pak të tij, ndërsa Shelf kontinental me Greqinë dhe Zonë Ekonomike Ekskluzive nuk kemi.
Në pjesën veriore në fakt, kryesisht problemi qëndron me ujërat territoriale me palën greke, por që paraqesin shumë rëndësi dhe ne duhet të kemi një projekt tonin dhe të themi, siç thonë shtetet e tjera, sipas mendimit tonë kufiri i Shelfit Kontinental, duke patur parasysh rrethanat gjeografike, pozicionin gjeomorfologjik, e me rradhë, i takon të ketë deri në këtë distancë. Po kështu dhe për Zonën Ekonomike Ekskluzive, gjë që nuk e kemi.
Ju përmendët dhe më parë se Greqia ka përmbyllur marrëveshjet me Italinë së fundi me Italinë dhe Egjiptn, ma marrëveshje dhe me Libinë. Në rastin e Shqipërisë, cili parim do të duhet të mbizotërojë në bisedimet mes palëve?
E përsëris. Kanë kaluar 11 vjet nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese dhe ne nuk kemi bërë asgjë. Në një kohë që shtrohet me urgjencë përcaktimi i të gjitha hapësirave detare, det territorial, shef kontinental dhe zonë ekonomike eskluzive. Pra jemi të vonuar. Prandaj duhet të përshëndetet nisma e Greqisë, sepse krijon mundësi për shfrytëzim dhe ul tensionet mes shteteve.
Greqia e përdor këtë aksion dhe për të implementuar një standart, apo një lloj precedenti për t’u dhënë efekt të plotë të gjithë ishujve. Kjo për mendimin tim vjen haptazi në kundërshtim me normat e së Drejtës ndërkombëtare, sepse në ndarjen e hapësirave detare, kemi parimin e ekuidistancës por dhe atë të ekitesë, barazisë, të cilët nuk kundërshtojnë në fakt njëri tjetrin, por janë në funksion të njeri tjetrit. Aty ku ekiteja, barazia dhe ndershmëria mes palëve garantohet përmes ekuidistancës, zbatohet ekuidistanca. Aty ku krijohet padrejtësi, sigurisht që duhet të korrigjohet. Prandaj parimi i ekitesë konsiderohet si drejtësi korrektuese. Pra bëhen korrektime, që shtetet të përfitojnë në mënyrë të barabartë. Dhe këtë e thotë e Drejta ndërkombëtare dhe praktika e shteteve. Shprehimisht e thotë Neni 74 i Konventës mbi të Drejtën e Detit kur bëhet fjalë për Zonat Ekonomike Ekskluzive, dhe Neni 83 për shelfin kontental. Po kështu dhe Neni 15 për ujërat territoriale. Nuk thotë parimi i ekitesë, por i rrethanave të veçanta dhe në rrethana të veçanta sipas interpretimeve të Gjykatës ndërkombëtare të Drejtësisë dhe Arbitrazheve ndërkombëtare, nënkuptohet pikërisht zbatimi i parimeve të ekitesë.
Dhe shembujt janë plot. Në Kanalin britanik, duke zbatuar këtë parim, dhe para Konventës, se parimi i ekitesë është normë e së Drejtës ndërkombëtare zakonare, pra vjen nga një praktikë e përbashkët shoqëruar nga disa precedentë, është zbatuar që në vitin 1977 në mosmarrëveshjen mes Francës dhe Britanisë. Prandaj i është dhënë efekt i pjesshëm shumë ishujve.
Po kështu është zbatuar në konfliktin në Detin e Veriut mes Danimarkës, Hollandës dhe Gjermanisë, sepse bregdeti konkav nuk i krijonte fare mundësi Gjermanisë që të kishte Shelf kontinental. Dhe Gjykata tha “Jo. Duhet ekuidistancë e gërshetuar me parimin e ekitesë”.
Kemi rastin e Rumanisë me Ukrainës në Detin e Zi. Eshtë Ishulli i Gjarprit, është i vogël. I takonte dikur Rumanisë dhe tani i takon Ukrainës. Gjykata mori në konsideratë dhe i dha një efekt shumë të pjesshëm këtij ishulli sepse përndryshe krijonte një disbalancë mes shteteve.
Ose kemi një rast shumë të njohur. Eshtë një vendim i shkëlqyer, lidhur me ishujt Seal, konflikti mes SHBA-ve dhe Kanadasë e gjykata i dha efekte pjesore sepse krijonte pabarazi. Eshtë një vendim që bazohet te parimi i ekitesë, i ndarjes së barabartë dhe të ndershme mes shteteve.
Lidhur me shtetet e tjera me të cilat Greqia ka përmbyllur marrëveshjet, sipas shtypit, raportohet se po zbaton me Egjiptin, Italinë dhe Libinë, parimin e efekteve të plota, pra parimin e ekuidistancës dhe jo të ekitesë.
Situata në të tre rastet, paraqitet krejtësisht e ndryshme. Nuk është si situata ndërmjet nesh dhe Greqisë ku ishujt janë pranë dhe ndikimi është shumë i madh. Në rastin e Egjiptit, përmendet parimi i ekuidistancës dhe jo i ekitesë, por vetë pozicioni ku ndodhen hapësirat detare mes dy shteteve, ka krijuar mundësinë, që në bazë të parimit të ekuidistancës të zbatohet ekiteja. Që do të thotë, që është ndarë në mënyrë jo të barabartë, duke i dhënë efekt të plotë ishujve, por është tentuar të barazohet deri në maksimum. Sepse nëse kjo hapësirë mes tyre do të ndahej në 20 pjesë të barabarta, 11 pjesë i ka marrë Egjipti dhe 9 Greqia. Pra ka një disbalancë të vogël, duke përdorur efektin e plotë të ishujve, sepse bëhet fjalë për ishuj jo dosido, kemi ishullin e Kretës që ka një sipërfaqe 9 apo 10 mijë kilometra katrorë dhe është sa një e treta e sipërfaqes së Shqipërisë. Egjipti në bazë të këtij parimi të ekuidistancës, realizon të gjitha të drejtat e tij. Jo vetëm i realizon, por i tejkalon.
E njejta gjë ndodh dhe me Libinë, që duke zbatuar ekuidistancën, zbaton njëkohësisht dhe parimin e ekitesë e merr praktikisht më shumë se sa Greqia. Eshtë për t’u habitur se në rastin e Libisë, ndërsa me Greqinë ka zbatuar këtë parim, me Turqinë, ka zbatuar parime krejt të tjera që kontestohen. Ajo ka siguruar në një letër drejtuar OKB-së se marrëveshja me Turqinë nuk do të ketë efekt me palë të treta, por në fakt ka, sepse disa ishuj grek ndodhen aty mes tyre.
Në rastin me Italinë, është përfunduar. Të dy ministrat e Jashtëm nënshkruan marrëveshjen. Por në radhë të parë nuk është marrëveshje përfundimtare për ndarjen e Zonës Ekonomike Ekskluzive, është shprehje vullneti për të zbatuar normat e të Drejtës ndërkombëtare dhe barazinë mes shteteve për ndarjen e Zonës Ekonomike Ekskluzive. Eshtë lënë e hapur çështja e përcaktimit përfundimtar të kufirit, duke thënë që kufiri do përcaktohet qartësisht kur të kemi dhe rezultatet e kërkimit për hidrokarburet dhe disa zona që ndajnë mes tyre. Së dyti, kanë insistuar dhe është realizuar mbrojtja e interesave italiane për peshkimin. Dhe së treti ata kanë dhe një marrëveshje tjetër për ndarjen e Shelfit continental. Biles e kanë këtë marrëveshje para së të hynte në fuqi Konventa e Tretë mbi të Drejtën e Detit, dhe në këtë marrëveshja të dy vendet kanë zbatuar parimin e ekitesë, sepse ishujve Othonoi dhe Ericusa, në funksion të parimit të ekitesë, i kanë dhënë efekt pjesor. Megjithatë është një marrëveshje model, e cila në radhë të parë shpreh dhe vullnetin politik për të bashkëpunuar dhe shfrytëzuar bashkërisht Zonën Ekonomike Ekskluzive, aq më tepër që në këtë zonë kanë dhe një projekt shumë të madh të furnizimit me gaz në Mesdheun Lindor, nga Izraeli në Qipro, nga Qipro ne Greqi dhe më pas në Itali, gjë që imponon dhe një bashkëpunim më të ngushtë.
Por në thelb në të tre rastet, nuk kemi injorim të parimit të ekitesë, por nëpërmjet parimit të ekuidistancës, njëkohësisht garantohet dhe parimi i ekitesë, që garanton proporcionin e drejtë mes palëve.
Ky parim zbatohet kur distancat janë të ngushta?
Zbatohet aty ku ka konflikte. Por efektin më të madh, që e bënë të domosdoshëm parimin e ekitesë, e kanë ishujt, prandaj kanë shumë rëndësi përmasat e ishujve, është i banueshëm apo jo. Prandaj ndahen në ishuj të banuar, në të pabanuar dhe në masa shkëmbore , të cilave nuk mund t’i japësh efekt, siç ka ndodhur në rastin tepër flagrant me Barketën në rastin tonë me Greqinë.
A përbën vendimi i Gjykatës Kushtetuese për marrëveshjen e 2009, një bazë me linja udhëheqëse për bisedimet e ardhshme me Greqinë.
Vendimi është shumë i qartë. Janë 60 faqe vendim. Ka qenë më i gjatë, por kolegët kërkuan të shkurtohet. Dhe janë hequr disa pasazhe që kanë të bëjnë me kushtet e përcakimit të efekteve të plota të ishujve.
Duke lënë mënjanë çështjen e plotfuqisë nga Presidenti, çështja themelore ka të bëjë me metodologjinë e ndjekur dhe efektin e ishujve. Absolutisht që kjo ilustrohet me teorinë por dhe praktikën e gjerë të së Drejtës ndërkombëtare, që thotë qartësisht se ekiteja shërben si drejtësi korrektuese dhe në këto raste natyrisht, një nga elementët esencial është efekti që i jep ishujve. Jo në çdo rast mund t’i japësh efekt ishujve. Mund t’i japësh dhe efekt të plotë. Por u jep efekt kur nuk prek interesat e të tjerëve dhe garantohet barazia. Në rastin e Libisë dhe Egjiptit, jo vetëm garantohet, por dhe duke zbatuar ekuidistancën, duke ju dhënë efekt të plotë ishujve, Egjipti dhe Libia marrin më shumë se sa Greqia në hapësirën e përbashkët që ndajnë mes tyre.
