Ismail Kadare ndërroi jetë mëngjesin e së hënës në moshën 88 vjeçare. Kadare ishte shkrimtari më i mirë i letërsisë shqipe, ndër shkrimtarët më të mirë të letërsisë botërore bashkëkohore, dhe autori më i përkthyer jashtë vendit, fitues i disa çmimeve letrare ndërkombëtare dhe i nominuar disa herë për çmimin Nobel.
Ai është shkrimtari i vetëm shqiptar me njohje ndërkombëtare dhe është përkthyer në 45 gjuhë. Ismail Kadare ka qenë disa herë kandidat për çmimin “Nobel” në Letërsi dhe së fundmi ka marrë dekoratën më të lartë franceze, më 1 janar 2020, nga Presidenti i Francës, Macron, “Oficer i Madh i Legjionit të Nderit”.
Është nderuar me shumë çmime ndërkombëtare, mes të cilëve Çmimin “Man Booker International” më 2005, çmimin “Princesa de Asturias” për Artet më 2009 dhe Çmimin “Jeruzalem” më 2015. Viteve të fundit ai e ka ndarë kohën e tij mes Francës dhe Shqipërisë.
Kush ishte Ismail Kadare?
Ismail Kadare lindi më 28 janar 1936 Gjirokastër, ku përfundoi edhe arsimin e mesëm. Më 1958 mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në Universitetin e Tiranës. Më pas shkoi në Moskë të Rusisë me studime për dy vjet në Institutin e Letërsisë Botërore “Maksim Gorki” (1958-1960).
Ai ka qenë akademik, politikan, ish-deputet i Kuvendit Popullor (1970-’82), zv/kryetar i Frontit Demokratik dhe një ndër shkrimtarët më të mëdhenj bashkëkohorë. Si shkrimtar shquhet kryesisht për prozë, por kontributi i tij shtrihet edhe në dramaturgji, poezi dhe përkthime. Ai nisi të shkruajë kur ishte ende i ri.
Fillimisht nisi të shkruajë poezi, me të cilat u bë i njohur, e më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar. Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar i përhershëm i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë.
Karriera Letrare
Karriera letrare e Kadaresë filloi në vitet 1960. Romani i tij i parë, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” (1963), i solli atij famë ndërkombëtare. Romani historinë e një gjenerali italian dhe një prifti që shkojnë në Shqipëri për të gjetur eshtrat e ushtarëve italianë të vrarë gjatë Luftës së Dytë Botërore, dhe është një koment i fuqishëm mbi kotësinë e luftës dhe kompleksitetin e identitetit kombëtar.
Disa nga veprat e tij më të njohura përfshijnë:
“Kronikë në gur” (1971): Një roman gjysmë-autobiografik i vendosur në qytetin e tij të lindjes gjatë Luftës së Dytë Botërore.
“Pallati i Ëndrrave” (1981): Një roman distopik që trajton temat e totalitarizmit dhe kontrollit shtetëror, shpesh i parë si një kritikë ndaj regjimit komunist shqiptar.
“Prilli i thyer” (1980): Një roman që shqyrton kodin tradicional shqiptar të Kanunit dhe kulturën e gjakmarrjes.
Mërgimi dhe Veprat e Mëvonshme
Në vitin 1990, ndërsa situata politike në Shqipëri përkeqësohej, Kadare kërkoi azil në Francë. Vendimi për të dezertuar ishte pjesërisht për shkak të rrezikut në rritje për intelektualët në Shqipëri. Në Francë, ai vazhdoi të shkruajë dhe të publikojë, duke fituar njohje ndërkombëtare të mëtejshme. Veprat e tij të mëvonshme përfshijnë “Pasardhësi” (2003), që trajton vdekjen misterioze të një pasardhësi të diktatorit shqiptar dhe “Darka e gabuar” (2008), që reflekton mbi okupimin nazist të Shqipërisë.
Çmimet dhe Njohjet
Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. Në vitin 1992 u vlerësua me Prix Mondial Cino Del Duca. Në vitin 2005 fitoi çmimin “Man Booker Prize” i nominuar krahas nobelistëve Günter Grass, Garbiel Garcia Marquez, Kenzabu Oe etj.
Kryetari i jurisë e arsyetoi vendimin për t’i dhënë çmimin Kadaresë me fjalët: “Ismail Kadare është një shkrimtar që hedh në hartë një kulturë të tërë: historinë e saj, dëshirën, folklorin, politikën, fatkeqësitë. Ai është një shkrimtar universal me traditë rrëfimi që shkon deri tek Homeri”.
Në vitin 2009 u nderua me çmimin spanjoll Princi i Asturias për Artet – çmimi më i rëndësishëm letrar në vendet spanjolle, dhe një nga çmimet letrare më prestigjoze në botë. Në vitin 2010 Ismail Kadare nderohet në Itali me çmimin Lerici Pea.
Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. U bë anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, anëtar i Akademisë së Shkencave të Kosovës dhe nga viti 2018 anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave të Malit të Zi.
Ismail Kadare është dekoruar nga institucioni i Presidentit të Republikës së Shqipërisë me Urdhrin “Nderi i Kombit” dhe nga shteti francez me urdhrat “Kryqi i Legjionit të Nderit” e “Oficer i Legjionit të Nderit”. Me studimin e veprës së Kadaresë janë marrë autorë të huaj në gjuhët amtare gjegjëse si Eric Faye dhe Jean-Paul Champseix në frëngjisht, Piet de Moor në hollandisht, Peter Morgan në anglisht, Bernardo Joffily në portugalisht, Jose Carlos Rodrigo Breto në spanjisht, dhe Ece Dillioğlu në turqisht.
Trashëgimia
Veprat e Kadaresë janë përkthyer në shumë gjuhë dhe ai konsiderohet një figurë kyçe në letërsinë botërore. Romanet e tij ofrojnë një perspektivë unike mbi gjendjen njerëzore, kulturën shqiptare dhe ndikimin e forcave historike dhe politike mbi individët dhe shoqëritë. Kadare mbetet një zë i fuqishëm në letërsi, me veprat e tij që vazhdojnë të rezonojnë me lexuesit në mbarë botën për mendimet e tyre të thella dhe mjeshtërinë letrare./abcnews.al
