Nga Manohla Dargis
“Oppenheimer”, filmi tronditës i Christopher Nolan për J. Robert Oppenheimer, njeriun e njohur si “babai i bombës atomike”, sjell në ekran një nga ngjarjet më të rëndësishme historike në më shumë se tre orë intensive.
Drama sjell historinë e jetës së një prej figurave më të diskutueshme në historinë moderne në ekranin e madh në një film të gjatë, me ritme të shpejta, me efekte speciale që të lënë pa frymë dhe një kolonë zanore madhështore. Drama për gjeniun e përshkruan në mënyrë të shkëlqyer jetën e trazuar të fizikanit teorik amerikan që ndihmoi në kërkimin dhe zhvillimin e dy bombave atomike që u hodhën në Hiroshima dhe Nagasaki gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Filmi bazohet në “Prometheu Amerikan: Triumfi dhe Tragjedia e J. Robert Oppenheimer”, biografia e vitit 2005 nga Kai Bird dhe Martin J. Sherwin. Filmi i drejtuar nga Nolan, analizon jetën e gjeniut, duke përfshirë rolin e tij në Distriktin e Inxhinierëve të Manhatanit, i njohur më mirë si Projekti Manhattan. Ai shërbeu si drejtor i një laboratori armësh klandestine të ndërtuar në një zonë pothuajse të shkretë të Los Alamos, në New Mexico, ku së bashku me shumë mendje të tjera të ndritura shkencore të shekullit 20-të shfrytëzuan burimet bërthamore për armët që vranë dhjetëra mijëra njerëz në çast, duke i dhënë fund luftës në Paqësor.
Nolan shkon thellë dhe gjatë në ndërtimin e bombës, një proces magjepsës por i tmerrshëm, por ai shmang momentin e hedhjes së saj. Nuk ka imazhe dokumentare të të vdekurve apo panorama të qyteteve në hi për shkak të etikës së tij. Filmi është një arritje e madhe në aspektin formal dhe konceptual, dhe plotësisht rrëqethës.
Historia e Oppenheimer, luajtur me intensitet nga Cillian Murphy, tregon jetën e tij në dekada, duke filluar në vitet 1920 me të si i ri dhe duke vazhduar deri në thinjat e flokëve të tij. Filmi prek piketa personale dhe profesionale, duke përfshirë punën e tij për bombën, polemikat që e shtynë atë, sulmet antikomuniste që gati e shkatërruan atë, si dhe miqësitë dhe romancat që e ndihmuan por gjithashtu e shqetësonin. Në dramë flitet për lidhjen e tij pasionante me një komuniste të quajtur Jean Tatlock (luajtur nga Florence Pugh), dhe më vonë martohet me, Kitty Harrison (luajtur nga Emily Blunt), e cila e shoqëron atë në Los Alamos, ku ajo lindi aty fëmijën e tyre të dytë.
Kjo është një histori e dendur dhe e mbushur me ngjarje që Nolan i ka dhënë një strukturë komplekse, të cilën ai e ndan në seksione zbuluese. Shumë skena janë me ngjyra ndërsa të tjerat në bardh e zi me kontrast të lartë. Këto seksione janë të rregulluara në fije që bashkohen së bashku për një formë që sjell në mendje spiralen e dyfishtë të ADN-së. Për të sinjalizuar mendjemadhësinë e tij, ai vulos filmin me fjalët “fission” (një ndarje në pjesë) dhe “fusion” (një shkrirje elementesh). Producenti e ndërlikon më tej filmin duke ndërthurur në mënyrë të përsëritur kronologjinë e përgjithshme.
Gjithashtu nuk është një histori që ndërtohet gradualisht; përkundrazi, regjisori të hedh befas në vorbullën e jetës së Oppenheimer me skena të gjalla të tij gjatë periudhave të ndryshme. Në vazhdimësi të shpejtë, Oppie shfaqet fillimisht në ekran i moshuar përpara se historia të zbarkojë shkurtimisht në vitet 1920, ku ai është një student i shqetësuar i munduar nga vizione të zjarrta apokaliptike.
Ky ritëm i shpejtë dhe fragmentim narrativ vazhdon ndërsa Nolan plotëson këtë portret kubist, dhe sjell në ekran personazhin e Niels Bohr (Kenneth Branagh), një fizikant që luajti një rol në Projektin Manhattan. Nolan sjell në ekran fytyra të njohura si, Matt Damon, Robert Downey Jr., Gary Oldman, Benny Safdie si Edward Teller, fizikanin teorik të njohur si “babai i bombës me hidrogjen” dhe më pas në një skenë të shkurtër por thelbësore shfaqet Rami Malek.
Në dramë përmendet jeta e tij në Gjermani gjatë viteve 1920, ku ai po mëson fizikën kuantike. Filmi më pas flet për jetën e tij në vitet 1930 ku ai është në Berkeley duke dhënë mësim, gjenive të tjerë të rinj dhe duke ndërtuar një qendër për studimin e fizikës kuantike.
Pikërisht në Berkeley trajektorja e jetës së Oppenheimer ndryshon në mënyrë dramatike, pas lajmeve se Gjermania ka pushtuar Poloninë. Në atë moment, ai bëhet mik me Ernest Lawrence (Josh Hartnett), një fizikant që shpiku një përshpejtues grimcash, ciklotronin, dhe që luan një rol instrumental në Projektin Manhattan. Gjithashtu në Berkeley, ai takohet me kreun ushtarak të projektit, Leslie Groves (luajtur nga Matt Damon), i cili e bën atë drejtor të Los Alamos, pavarësisht kauzave majtiste që ai mbështeti, mes tyre, luftën kundër fashizmit gjatë Luftës Civile Spanjolle, duke përfshirë lidhjen me anëtarët e Partisë Komuniste në të cilën bënte pjesë vëllai i tij, Frank (Dylan Arnold).
Ky nuk do të ishte një film i Nolan-it nëse nuk do të ishte për të gjithë paraqitjen bombastike për të cilën është aq i njohur regjisori-shkrimtari; Oppenheimer në çdo kohë përcillet nga një partiturë e shkëlqyer muzikore, e kompozuar nga Ludwig Göransson, i cili në mënyrë intensive dhe bombastike e udhëheq filmin nga skena në skenë, pothuajse pa ndërprerje.
Ka edhe pamje të shkurtra të mendjes së personazhit kryesor, në formën e paraqitjeve vizuale të atomeve, yjeve dhe elementëve të tjerë fizikë, të shoqëruar me efekte zanore që tundin dhomat e pajisura me sisteme të fuqishme zanore, si IMAX-i i kabinës së shtypit.
Siç pritej, filmi ka efekte speciale të jashtëzakonshme, të cilat janë të pranishme si në këto ndezje, ashtu edhe në momentin klimatik të filmit në të cilin kryhet testimi i bombës në mes të shkretëtirës së Alamogordos, në New Mexico. Është interesante se në skena si kjo dhe një tjetër, me peshë të ngjashme në komplot, tingulli thithet fjalë për fjalë nga tensioni në ekran, duke lënë vetëm disa zhurma, gjë që kontribuon në rritjen e ndikimit të këtyre momenteve.
Por pavarësisht gjenialitetit të fizikanit, kredencialet e tij, reputacioni ndërkombëtar dhe shërbimit ndaj qeverisë së Shteteve të Bashkuara ai nuk mund të shpëtonte nga lojërat politike.
Këto sekuenca bardh e zi përcaktojnë fundin e “Oppenheimer”. Duket sikur Nolan po përfshihet shumë në sprovat që përjetoi fizikani më i famshëm amerikan. Regjisori prek në film fundin e njeriut që kontribuoi në një epokë të zbulimeve shkencore transformuese, i cili personifikoi kryqëzimin e shkencës dhe politikës dhe ngriti alarmin për rreziqet e luftës bërthamore.
François Truffaut dikur shkroi se “filmat e luftës, madje edhe pacifistët, madje edhe më të mirët, me dëshirë ose jo, lavdërojnë luftën dhe e bëjnë atë në një farë mënyre tërheqëse”. Kjo kupton arsyen pse Nolan refuzon të tregojë bombardimin e Hiroshimës dhe Nagasakit, ngjarje që përcaktojnë botën që përfundimisht vranë rreth 100,000 deri në 200,000 njerëz. Megjithatë, në film mund të shohim Oppenheimer-in ku shpërthen bombat e provës, dhe në një mënyrë kritike mund të dëgjojmë fjalët e famshme që ai tha që i kaluan në mendje kur shpërtheu bomba e parë “Tani jam bërë vdekja, shkatërruesi i botëve”.
