Loading ...
Qeveria kineze pretendon se Tajvani është një provincë e Kinës dhe nuk e ka përjashtuar mundësinë e marrjes së tij me forcë.
Në fund të Luftës Civile Kineze në 1949, qeveria e Kuomintang u largua në ishullin e Tajvanit, duke krijuar qeverinë e Republikës së Kinës (ROC) në mërgim. Në kontinent, Partia Komuniste Kineze (PKK) themeloi Republikën Popullore të Kinës.
Nga vitet 1970 e tutje, shumë kombe filluan të ndryshojnë lidhjet e tyre zyrtare dhe sot më pak se 15 qeveri e njohin ROC (Tajvan) si një vend. PKK nuk sundoi Tajvanin dhe që nga fundi i luftës civile Tajvani ka gëzuar de fakto pavarësinë. Që nga fundi i periudhës së gjatë të ligjit ushtarak në vitet 1980, Tajvani është zhvilluar gjithashtu në një demokraci të gjallë me zgjedhje të lira dhe media të pavarura.
Por bashkimi është një qëllim kyç i udhëheqësit kinez Xi Jinping. Presidentja e ishullit, Tsai Ing-wen, ka thënë se Tajvani është tashmë një vend sovran që nuk ka nevojë të shpallë pavarësinë, por Pekini e sheh qeverinë e zgjedhur në mënyrë demokratike të Tajvanit si separatiste.
Nën sundimin e Xi, agresioni ndaj Tajvanit është rritur dhe analistët besojnë se kërcënimi i pushtimit është në nivelin më të lartë në dekada.
Vitet e fundit, Ushtria Çlirimtare Popullore ka dërguar qindra avionë luftarakë në zonën e mbrojtjes ajrore të Tajvanit, si pjesë e aktiviteteve të “zonës gri” ,që i ngjajnë luftimit, por nuk janë në luftë.
Tajvani po punon për të modernizuar ushtrinë e tij dhe po blen sasi të mëdha pajisjesh dhe armësh ushtarake nga SHBA me shpresën se mund të pengojë Xi dhe PKK përpara se të bëjnë një lëvizje, raporton abcnews.al.
Cila është historia midis Kinës dhe Tajvanit?
Fiset e parë të njohur në Tajvan ishin fise austroneziane, të cilët besohet se kanë ardhur nga Kina jugore. Ishulli duket se u shfaq për herë të parë në të dhënat kineze në vitin 239 pas Krishtit, kur një perandor dërgoi një forcë ekspedite për të eksploruar zonën, një fakt që Pekini e përdor për të mbështetur pretendimin e tij territorial.
Pas një periudhe relativisht të shkurtër si një koloni holandeze (1624-1661), Tajvani u sundua nga dinastia Qing e Kinës nga viti 1683 deri në 1895.
Nga shekulli i 17-të, një numër i konsiderueshëm imigrantësh filluan të mbërrinin nga Kina, duke shkaktuar shpesh trazira ose vështirësi. Shumica ishin kinezë Hoklo nga provinca Fujian (Fukien) ose kineze Hakka, kryesisht nga Guangdong. Pasardhësit e tyre tani janë grupi më i madh demografik në ishull.
Në 1895, Japonia fitoi Luftën e Parë Sino-Japoneze dhe qeveria Qing duhej t’i dorëzonte Tajvanin Japonisë. Pas Luftës së Dytë Botërore, Japonia u dorëzua dhe hoqi dorë nga kontrolli i territorit që kishte marrë nga Kina. Republika e Kinës (ROC) mori në kontroll Tajvanin me pëlqimin e aleatëve të saj, SHBA-së dhe Britanisë së Madhe.
Por në vitet në vijim në Kinë shpërtheu një luftë civile dhe trupat e liderit të atëhershëm Chiang Kai-shek u mundën nga ushtria komuniste e Mao Ce Dunit. Chiang, të mbeturit nga qeveria Kuomintang (KMT) dhe mbështetësit e tyre rreth 1.5 milion njerëz ikën në Tajvan në 1949.
Ky grup ka dominuar politikën Tajvaneze për shumë vite, megjithëse ata përfaqësojnë vetëm 14% të popullsisë. Chiang krijoi një qeveri në mërgim në Tajvan, të cilën e drejtoi për 25 vitet e ardhshme, raporton abcnews.al.
Djali i Chiang, Chiang Ching-kuo, ndoqi një qasje më demokratike pasi erdhi në pushtet. Ai u përball me rezistencën nga vendasit të cilët e kundërshtonin sundimin autokratik dhe ishte nën presionin e një lëvizjeje demokratike në rritje.
Presidenti Lee Teng Hui, i njohur si “babai i demokracisë” i Tajvanit, udhëhoqi ndryshimet kushtetuese që hapën rrugën për zgjedhjen e presidentit Chen Shui-bian, në 2000.
Kush e njeh Tajvanin?
Ka mosmarrëveshje dhe konfuzion rreth asaj se çfarë është Tajvani. Ajo ka kushtetutën e saj, udhëheqës të zgjedhur në mënyrë demokratike dhe rreth 300,000 ushtarë aktivë në forcat e saj të armatosura.
Numri i vendeve që njohin në mënyrë diplomatike qeverinë është ulur në mënyrë drastike në rreth 15. Tani, megjithëse ka të gjitha karakteristikat e një shteti të pavarur dhe një sistemi politik të ndryshëm nga Kina, statusi ligjor i Tajvanit mbetet i paqartë.
Si janë marrëdhëniet midis Tajvanit dhe Kinës?
Marrëdhëniet filluan të përmirësoheshin në vitet 1980 pasi Tajvani lehtësoi rregullat për vizitat dhe investimet në Kinë. Në vitin 1991, ai deklaroi se lufta me Republikën Popullore të Kinës kishte përfunduar.
Kina propozoi opsionin e ashtuquajtur “një vend, dy sisteme”, i cili tha se do t’i lejonte Tajvanit një autonomi të konsiderueshme nëse pranonte të ishte nën kontrollin e Pekinit.
Tajvani e refuzoi ofertën dhe Pekini këmbënguli që qeveria ROC e Tajvanit është e paligjshme por përfaqësuesit jozyrtarë nga Kina dhe Tajvani ende mbajtën bisedime të kufizuara.
Më pas, në vitin 2000, Tajvani zgjodhi Chen Shui-bian si president, duke shkaktuar alarm në Pekin. Chen dhe partia e tij, Partia Demokratike Progresive (DPP), kishin mbështetur hapur “pavarësinë”.
Një vit pas rizgjedhjes së Chen në 2004, Kina miratoi të ashtuquajturin ligj kundër shkëputjes, i cili deklaronte të drejtën e Kinës për të përdorur “mjete jopaqësore” kundër Tajvanit nëse përpiqej të “ndahej” nga Kina.
Chen u pasua nga Ma Ying-jeu i KMT në 2008, i cili u përpoq të përmirësonte marrëdhëniet përmes marrëveshjeve ekonomike, raporton abcnews.al.
Tetë vjet më vonë, në vitin 2016, presidentja aktuale e Tajvanit, Tsai Ing-wen, u zgjodh dhe tani drejton DPP-në pro-pavarësisë. Retorika u përshkallëzua më tej në vitin 2018 pasi Pekini rriti presionin ndaj kompanive ndërkombëtare.
Tsai fitoi një mandat të dytë në vitin 2020 me një rekord prej 8.2 milionë votash, që shihet gjerësisht si një mospërfillje ndaj Pekinit. Në atë kohë, Hong Kongu kishte përjetuar muaj trazirash, me protesta masive kundër ndikimit në rritje të kontinentit, dhe shumë në Tajvan po ndiqnin zhvillimet nga afër.
Më vonë atë vit, Kina zbatoi një ligj të sigurisë kombëtare në Hong Kong, i parë si një tjetër shenjë e vendosmërisë së Pekinit.
Sa problematike është pavarësia e Tajvanit?
Ndërsa përparimi politik ka qenë i ngadaltë, lidhjet midis Pekinit dhe Taipeit dhe dy ekonomive janë rritur. Nga viti 1991 deri në fund të majit 2021, investimi i Tajvanit në Kinë arriti në 193.5 miliardë dollarë, sipas të dhënave zyrtare tajvaneze.
Disa tajvanezë shqetësohen se ekonomia e tyre tani është e varur nga Kina. Të tjerë besojnë se lidhjet më të ngushta të biznesit e bëjnë veprimin ushtarak kinez më pak të mundshëm, për shkak të kostos për ekonominë e vetë Kinës.
Një marrëveshje e diskutueshme tregtare ndezi “Lëvizjen e lulediellit” në 2014, ku studentët dhe aktivistët pushtuan parlamentin e Tajvanit për të protestuar ndaj ndikimit në rritje të Kinës në Tajvan.
Zyrtarisht, DPP në pushtet ende favorizon pavarësinë formale të Tajvanit, ndërsa KMT favorizon bashkimin përfundimtar me Kinën. Por shumica e tajvanezëve duket se janë të dyzuar. Një studim i qershorit 2022 zbuloi se vetëm 5.2% e tajvanezëve mbështetën pavarësinë, ndërsa 1.3% ishin në favor të ribashkimit me Kinën kontinentale.
Pjesa tjetër mbështeti një formë të ruajtjes së status quo-së , me grupin më të madh që donte ta ruante atë për një kohë të pacaktuar pa asnjë lëvizje as drejt pavarësisë as bashkimit.
Çfarë lidhje ka SHBA me ndarjen Kinë-Tajvan?
Politika e kahershme e Uashingtonit ishte një “paqartësi strategjike” deri në atë masë që do të ndërhynte ushtarakisht nëse Kina do të pushtonte Tajvanin. Zyrtarisht, ajo i përmbahet politikës “Një Kinë”, e cila njeh vetëm një qeveri kineze – Pekinin dhe ka lidhje zyrtare me Pekinin, jo me Taipein.
Por gjithashtu është zotuar të furnizojë Tajvanin me armë mbrojtëse dhe theksoi se çdo sulm nga Kina do të shkaktonte “shqetësim serioz”. Në maj 2022, presidenti Joe Biden u përgjigj po kur u pyet nëse SHBA do ta mbronte Tajvanin ushtarakisht.
Menjëherë pas kësaj, Shtëpia e Bardhë sqaroi shpejt se qëndrimi i SHBA-së ndaj Tajvanit nuk kishte ndryshuar dhe përsëriti angazhimin e saj ndaj politikës “Një Kinë”.
Ai gjithashtu bie ndesh me deklaratat e mëparshme të Biden për mbështetjen ushtarake për Tajvanin. Çështja e Tajvanit gjithashtu ka tensionuar marrëdhëniet midis SHBA-së dhe Kinës.
Pekini ka dënuar çdo mbështetje të perceptuar nga Uashingtoni për Taipein dhe është përgjigjur duke rritur inkursionet e avionëve ushtarakë në zonën e mbrojtjes ajrore të Tajvanit pas zgjedhjes së Biden.
/abcnews.al
