Nga Botakoz Kassymbekova, Al jazeera
Kur Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës në shkurt, ka pasur shumë diskutime rreth natyrës perandorake të luftës. Studiuesit që folën për të u pushuan shpejt nga poste të caktuara akademike dhe politike perëndimore.
Disa, veçanërisht ata të vetëshpallur “anti-imperialistë”, pretenduan se Rusia ishte “provokuar” dhe e portretizuan rezistencën e Ukrainës si një komplot. Të tjerë i konsideruan analizat e imperializmit rus si një axhendë pro-luftës, agresive ose si një pasqyrim i ndjenjave etno-nacionaliste.
Por për studiuesit nga periudha post-sovjetike, nga vendet që kanë vuajtur nga agresioni dhe imperializmi rus këto reagime nuk ishin aspak befasi. Ata ishin injoruar dhe shkarkuar edhe më parë.
Diskutimet e imperializmit rus janë anashkaluar prej kohësh, ndërsa imperializmi amerikan, britanik dhe francez janë studiuar nga afër dhe tërësisht.
Kjo ka të bëjë shumë me mënyrën se si akademia perëndimore dhe në një farë mase elitat politike kanë zgjedhur t’i qasen Bashkimit Sovjetik dhe shpërbërjes së tij eventuale.
Ambiciet perandorake ruse datojnë që në shekullin e 16-të kur Principata e Madhe e Moskës, ose Moskovia, e shpalli veten Roma e tretë, pasardhëse e Perandorisë Bizantine dhe mbrojtëse e të gjithë të krishterëve ortodoksë.
Ushtria perandorake ruse zhvilloi shumë beteja në lindje, perëndim dhe jug, dhe nga mesi i shekullit të 19-të, Rusia u bë perandoria më e madhe në botë. Së bashku me perandoritë britanike, austro-hungareze dhe franceze, ajo u paraqit si një fuqi koloniale europiane.
Pas Revolucionit të tetorit në 1917, bolshevikët shpallën fundin e monarkisë ruse dhe imperializmit rus, por ata luftuan brutalisht për të ruajtur kufijtë perandorakë rusë, raporton abcnews.al.
Ata ripushtuan shtetet e pavarura të sapoformuara, si Ukraina, Gjeorgjia, Armenia dhe Azerbajxhani. Në fillim të viteve 1930, Joseph Stalin mbështeti nacionalizmin rus bazuar në mitin e vjetër perandorak të madhështisë së popullit rus.
Moska bolshevike i bëri rusët etnikë grupin më të privilegjuar në Bashkimin Sovjetik dhe dërgoi kolonët rusë për të populluar dhe kontrolluar rajonet jo-ruse.
Pastrimi i udhëheqësve vendas, zhvendosja me forcë e grupeve të tëra etnike dhe krijimi i kushteve që çuan në vdekje masive ishin të gjitha pjesë e kolonizimit sovjetik.
Në të njëjtën kohë, Bashkimi Sovjetik miratoi një narrativë progresive të të drejtave të kombeve të pushtuara nga Perandoria Ruse dhe duke u dhënë atyre të drejta kombëtare brenda Bashkimit Sovjetik.
Shumë në akademinë perëndimore e blenë narrativën antikoloniale që Moska po përpiqej të shiste, sepse ata i morën proklamatat zyrtare me vlerë nominale dhe donin të besonin në historinë e anti-imperializmit komunist. Në të vërtetë, bolshevikët eliminuan aristokracinë cariste dhe njerëzit që fituan pushtetin ishin me prejardhje të ndryshme.
Stalini, për shembull, ishte një gjeorgjian etnik që fliste rusisht me theks. Për shumë studiues perëndimorë, kjo me sa duket do të thoshte se ai po drejtonte një shtet post-kolonial. Duke u fokusuar te individët dhe deklaratat zyrtare, akademia perëndimore shumë shpesh anashkalonte faktin se Stalini ishte i fiksuar pas ruajtjes së kufijve perandorakë rusë dhe kishte adoptuar të njëjtin mjet – spastrim etnik, shtypje, shkatërrimin e lëvizjeve kombëtare, privilegjimin e etnisë dhe kulturës ruse- atë Rusinë cariste.
Kolonizimi sovjetik u hodh poshtë gjithashtu sepse njohuritë për Bashkimin Sovjetik në Perëndim ishin rusocentrike. Bashkimi Sovjetik shpesh quhej thjesht Rusi. Kishte pak njohuri për njerëzit jo-rusë.
Emigrantët jo-rusë që ikën në Perëndim dhe shkruanin për kolonialitetin sovjetik me përvojën e drejtpërdrejtë të imperializmit sovjetik, u hodhën poshtë si ideologë konservatorë anti-sovjetikë, raporton abcnews.al
E rëndësishmja, Bashkimi Sovjetik u bë gjithashtu një hapësirë projeksionesh për ata që kërkonin mënyra për të kritikuar kapitalizmin dhe imperializmin perëndimor. Ata që fajësuan kapitalizmin për shtypjen besonin se eliminimi i kapitalizmit do t’i jepte fund të gjitha formave të shtypjes.
Për ta, Bashkimi Sovjetik ishte një projekt ndërkombëtar që solli barazi dhe liri për popujt e dikurshëm të nënshtruar.
Dhuna kundër kombeve dhe grupeve të ndryshme etnike ose u injorua ose u trajtua si një e keqe e domosdoshme e tranzicionit në komunizëm.
Bursa perëndimore gjithashtu u përqendrua në metropolet sovjetike – Moska dhe Leningrad. Ata dinin shumë pak, ose fare, për periferitë sovjetike, që do të thoshte se askush nuk i kuptonte realisht kryengritjet në Azinë Qendrore, Kaukaz apo Baltik nga fundi i viteve 1980 e tutje ose gjakderdhja në Taxhikistan, Nagorno-Karabakh, Transnistria, Abkhazia, Osetia e Jugut dhe më vonë Çeçenia.
Siç vuri në dukje Ronald Gregor Suny, një historian i periudhës sovjetike në një intervistë në vitin 2017, përpara fundit të viteve 1980, askush nuk kujdesej për jo-rusët.
Brezi i studiuesve që filluan të studionin Bashkimin Sovjetik në fund të viteve 1980 dhe në fillim të viteve 1990 u formuan gjithashtu nga përvoja e tyre e drejtpërdrejtë që kishin me vendin.
Kur udhëtuan si studentë të huaj në Moskë, gjetën njerëz të varfër. Raftet e zbrazëta dhe varfëria e përhapur i bënë rusët të dukeshin si viktima të regjimit sovjetik dhe financiarisht, Moska në periudhën sovjetike dukej më shumë si një periferi europiane sesa një metropol perandorak.
Shpërbërja
Vala e dekolonizimit në Afrikë, Lindjen e Mesme, Azinë Jugore dhe Juglindore, e cila filloi pas Luftës së Dytë Botërore, u shoqërua me diskutime rigoroze akademike dhe studime të trashëgimive koloniale dhe mjeteve të dhunës.
Në të kundërt, shpërbërja e Bashkimit Sovjetik në vitin 1991 nuk rezultoi në një shqyrtim të ngjashëm të trashëgimisë perandorake ruse. Për Europën Perëndimore metropolitane dhe Shtetet e Bashkuara, Europa qëndronte për metropolitizmin, një vend nga i cili bota u kolonizua.
Në vetë Rusinë, tregimi mbizotërues ishte ai i viktimizimit. Rusët mësuan ta shihnin veten si një komb i veçantë që sakrifikoi mirëqenien e tij për hir të jo-rusëve në Bashkimin Sovjetik.
Në Perëndim, kolapsi i Bashkimit Sovjetik erdhi si një tronditje. Shumë, si në akademi ashtu edhe në politikë e pëlqyen Mikhail Gorbachev dhe e cilësuan atë si një hero, një njeri të paqes.
Ata miratuan reformat e tij, të cilat nxitën një epokë të re të lirisë së fjalës.
Gorbaçovi ishte i butë, i hapur dhe demokratik në komunikimin e tij dhe dukej si një partner i mirë për dekadat e ardhshme. Shtetet e Bashkuara madje ishin të gatshme t’i ofronin ndihmë për të reformuar vendin; Politika e SHBA-së ishte kundër shpërbërjes sovjetike.
Kështu e kujtoi në vitin 2016 atmosferën politike të atëhershme profesori Mark von Hagen.
“Përsëri, Xhorxh Bush po mbronte Gorbaçovin deri në momentin e fundit të mundshëm, sepse ai dhe qeveria e Shteteve të Bashkuara në atë nivel, me disa zëra kundërshtues, donin të mbanin të bashkuar Bashkimin Sovjetik, sepse ata kishin aq frikë nga lloji i nacionalizmit të çmendur, fashist, saqë mendonin se përfaqësonin ukrainasit.
Në të vërtetë, kjo frikë perëndimore nga kaosi, gjakderdhja dhe madje edhe incidentet bërthamore çoi në perceptimin e lëvizjeve për pavarësi brenda hapësirës ish-sovjetike, raporton abcnews.al.
Në të njëjtën kohë, që kur shpërbërja zyrtare e Bashkimit Sovjetik në 1991 u organizua në qendër nga Moska, ajo e bëri çështjen e shtypjes perandorake të vjetëruar në mendjet e vëzhguesve perëndimorë. Ideja se Bashkimi Sovjetik ishte një eksperiment internacionalist vazhdoi të qëndronte dhe kolapsi i tij u pa se ky eksperiment thjesht po përfundonte.
Shumë historianë perëndimorë e perceptuan atë jo si një regjim që fshiu politika dhe lëvizje të ndryshme kombëtare, por si një projekt politik që krijoi dhe zhvilloi kombe.
Kjo është shumë problematike jo vetëm sepse injoron historinë e lëvizjeve kombëtare që ndodhën përpara pushtimit bolshevik, por gjithashtu shkon në kundërshtim me idenë e një kombi që formohet mbi bazën e legjitimitetit popullor.
Megjithatë kishte përjashtime. Veprat me ndikim të historianëve si Ronald Grigor Suny (Hakmarrja e së kaluarës) dhe Andreas Kappeler (Rusia si Perandori Shumëkombëshe) kanë vënë në dukje politikat e dhunshme bolshevike ndaj kombeve të kolonizuara dhe rezistencës së tyre.
Të tjerë si von Hagen (A ka Ukraina një histori?) dhe Timothy Snyder (Bloodlands) që kanë shkruar nga këndvështrimi i të kolonizuarve ishin në gjendje të parashikonin dhe paralajmëronin siç duhet vazhdimësitë historike dhe rreziqet që ende sot Rusia paraqet për këto kombe.
Kjo është arsyeja pse akademia perëndimore dhe qarqet politike kishin pak për të thënë për luftërat gjenocidale që Boris Yeltsin dhe pasardhësi i tij, Vladimir Putin, udhëhoqën në Çeçeni.
Në vend që të shihte njerëz që pretendonin sovranitet dhe kombësi, Perëndimi pranoi lehtësisht portretizimin e çeçenëve si banditë, nacionalistë dhe terroristë.
Kjo është arsyeja pse ata gjithashtu nuk arritën të shihnin si të tilla ambiciet perandorake ruse në Europën Lindore, lufta e vitit 2008 kundër Gjeorgjisë, aneksimi i Krimesë, etj.
Për të kuptuar Rusinë, duhet të dëgjosh ata që jetuan nën sundimin kolonial rus. Për të kuptuar ish-kolonitë dhe kolonitë aktuale ruse, duhet të dëgjohen historianët nga këto vende dhe të studiohen kulturat, gjuhët dhe historitë e tyre, të shkruara dhe të pashkruara, raporton abcnews.al
Për të vlerësuar mënyrat për të dalë nga diktaturat koloniale, duhet të studiohen transformimet e suksesshme të shteteve si Ukraina.
Kjo do të kërkonte hedhjen poshtë të mitit të “kombit artificial” dhe përfundimisht të Rusisë si një perandori.
/abcnews.al
